Adet Gören Hayvanlar

 Adet Gören Hayvanlar, Adet, oluşan ve döllenmeyen yumurtanın dışarı atılması döngüsüdür. Adet görme (menstrüasyon), daha çok insanımsılara yani üst düzey primatlara ve bir grup yarasaya ait bir özelliktir. Maymunlar, kır kemesi(fare türü), soreks adı verilen köstebek türü bazı küçük hayvanlar anladığımız ve bildiğimiz anlamda adet görürler. 

Diğer plesantalı memeliler ise östrus denilen durumu yaşar. Bu dönemde foliküller büyür ve en yüksek düzeyde östrojen üretirler. Kandaki östrojen artışına bağlı olarak fsh azalır ve lutein salgısı artar. Böylelikle yumurtalar serbest kalarak östrus denilen dönemi oluşturur.  Bu dönem memelilerin cinsel olgunluğa eriştiklerine dair bir göstergedir. 

Ovulasyonun şekillenme mekanizmaları hayvan türleri arasında farklılık gösterir. Kimi türlerde örneğin sığır, domuz, at ve koyunda ovulasyon çiftleşmeye bağlı değildir. Bu da adet döneminin insanlardaki gibi düzenli olduğunu östrusun çiftleşmekten bağımsız olarak her ay yenilendiğini gösterirken bazı hayvanlar için östrus çiftleşme ile gerçekleşir. Örneğin, Kedi ve tavşan çiftleşme sırasında provoke olarak ovulasyon oluşturur. Bu hayvanlar için düzenli bir östrus takvimi çıkarmak zordur, bu tür hayvanlarda östrus kızgınlık dönemi olarak da adlandırılır. Genelde bu dönemde adet kanaması çok az görülür ya da görülmez esas dikkat çeken davranış değişiklikleridir. Örneğin kızgınlık döneminde kedilerde açık kahverengi bir sıvı görünse de esas olan kedinin davranışlarıdır, östrus dönemindeki kedi etrafa sürünerek ya da yerlerde yuvarlanarak kokusunu bırakmaya çalışır. Evcil kedilerde normal zamanlarda kucağa gelmeyen bir kedi bu dönemde kucağa gelmek isteyecek sevgi ve ilgi isteyecektir. 

Bazı hayvanlar için östrus dönemi mevsimsel olabiliyorken bazılar için yıl boyunca devam eder. 

Örneğin; Gebe olmayan ineklerde östrus hali yıl boyunca her 21 ila 24 gün arasında görülür, yaklaşık olarak 18- 20 saat sürer. Domuzlar da yıl boyunca adet gören hayvanlardır, östrus hali 19 ila 23 arasındadır. Ortalama 21 günde bir adet gördükleri de söylenir.  Koyunlarda mevsimsel olarak görülen östrus hali 16 gün aralıklarla şekillenir. Kısraklarda tay kızgınlığı dönemi hariç yıl boyunca 19 ila 21 gün aralıklarla görülür. 

Farelerde östrus dönemi yıl boyunca devam eder ve ayda 4-5 gündür. 

Köpeklerde ise 14 gün süren adet dönemi yılda iki defa görülür. 

Tavşanlarda memelilerin aksine düzenli bir seksüel siklus bulunmamaktadır. Fakat tavşanlarda çiftleşmeyi kabul etme en belirgin östrus özelliğidir. Aynı kedilerdeki gibi kızgınlık döneminde kahverengi bir akıntı olabilir ama asıl olan davranış değişikliği ve çiftleşmeyi kabul etme halidir.

Aslında birçok memeli türü adet görür; ancak sadece insanlarda, en yakın kuzenlerimiz şempanzelerde ve daha uzak kuzenlerimiz yarasalar ile fil farelerinde "aleni/açık kanama" denen adet tipi görülür. Diğer memelilerde adet kanamas vajinal açıklıktan dışarıya akmaz. Kan, rahim içerisindeki duvar tarafından emilir.

Adet Nedir?

Menstrüasyon (adet), rahmin endometriyum tabakasının yırtılarak atılmasıdır. Üreme çağına erişmiş dişilerde belli sürelerde kendini tekrar eden bu süreç memeli hayvanların birçoğunda yaşanan bir olaydır. Adet sayesinde rahim duvarı yenilenir ve gebelik için sağlıklı ve yeni bir yapı inşa edilebilir. Ancak eski duvar, kanama ve akıntıyla birlikte dışarıya atılır. Ne var ki çok az sayıda hayvanda adet, rahim duvarının yırtılması ve vajinal açıklıktan kanın ve duvar parçalarının dışarı atılması şeklinde yaşanır. Bu tür adete "aleni adet" veya "açık adet" adı verilir. Birçok memeli hayvanda kan ve rahim duvarının parçaları, rahim dokuları tarafından emilir. Böylece dışarıya hiçbir kanama belirtisi yansımaz. Buna "gizli adet" veya "kapalı adet" adı verilir.

 Rupi Kaur isimli sanatçının, kadınların adet sıkıntılarını gösteren sanat çalışması... Eserleri, Instagram tarafından 2 defa engellendi. Instagram'ın kararına, fotoğrafta yer alan kişi olan Kanadalı üniversite öğrenci Kaur tarafından itiraz edilmesi üzerine karar kaldırıldı; ancak sonradan görüntüler yine engellendi. Karar, tüm Dünya'da yankı buldu. Nihayetinde engel kararı tamamen kaldırıldı. Sanatçılar, adette utanılacak hiçbir şey olmadığını, bunun normalleştirilmesi gerektiğini düşündüklerini söyleyerek engele karşı çıktılar.

İnsan-Harici Hayvanlarda Adet

Primatlar içerisinde bile sadece insanlarda ve şempanzelerde vajinal açıklık içerisindeki yırtılma sonucunda dışarıya doğru bir kanama/akıntı görülür. Orangutanlar ve gorillerde de kimi zaman aleni adete rastlanabilir. Bu durum, diğer maymunlar ile insan arasındaki yakın akrabalık ilişkisini doğrulayan milyonlarca örnekten birisidir). İnsanın daha uzak diğer maymun akrabalarına gidilecek olduğunda, giderek artan miktarda gizli adete rastlanır (rhesus maymunları istisnasıyla). 

Strepsirhin maymunlarda adet hiç görülmez; ancak onların en yakın akrabası olan Haplorhin maymunlarda adet görülür (ki insanlar ve tüm yakın akrabaları da bu gruptan olan maymunlardır). Yine, evrimin tam da öngördüğü gibi, Strepsirhin ile Haplorhin maymunlar arasında bir geçiş grubu olan tarsiyerlerde adetin erken bir versiyonuna rastlanır. Yani adet gibi bir konuda bile evrimin izlerini bariz bir şekilde görebilmekteyiz.

Primat-harici memelilerde (kediler, köpekler, atlar, filler, sıçanlar, domuzlar, vb.) gizli adet görülür. 

Bu canlı türlerinin adet döngüleri de farklı farklıdır. İnsanların dişileri her ay adet görürken, köpeklerde adet her 6 ayda bir defa, kedilerde ise yine insanlardaki gibi her ay yaşanır. Atlarda adet 3 haftada 1, sıçanlarda ise her 5 günde 1 yaşanır. Köpeklerde bazen dışarıya doğru kanama görülse de, bu aleni adet değildir; çünkü kanamanın nedeni rahim duvarının parçalanması değil, azgınlık döneminde olan köpeğin vajinal duvarındaki kılcal damarların çatlayarak kanamaya neden olmasıdır.

Memeli hayvanlardan çıkıp, yumurtlayan hayvanlara ulaştığımızda, adetin tamamen yok olduğu görülür. Sürüngenlerin çoğu, amfibilerin çoğu, balıkların çoğu ve kuşların hiçbiri adet görmez. Bunun sebebi, yumurtlayan hayvanların rahme ihtiyacı olmamasıdır. Bu hayvanlarda rahim evrimleşmemiştir.

Kaynak : Wikipedia. Menstruation (Mammal). (21 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 21 Nisan 2019. Alındığı Yer: Wikipedia