Anatomi Nedir ?

 

Anatomi Nedir, Anatomi bir bilim dalıdır. Anatomi canlıların yapı ve özelliklerini inceleyen bilimdir. Yunan alfabesinden alınan açmak, kesmek ve ayırmak kelimelerinin birleşmesinden türemiş bir kelimedir anatomi.Anatomi alanına göre üç koldan incelenmektedir. 

Anatominin ayrıldığı bu üç bilin dalı olarak birince sırada insan anatomisi, ikinci olarak hayvan anatomisi(zootomi) ve son olarak bitki anatomisi (fitotomi)dir. Anatomi bütün canlıların özelliklerini ve yapılarını araştıran bilim dalıdır. Anatomi incelenen bölümün tek taraflı değilde bütünü ile incelenmesidir. 

Anatomi biliminde özellikle incelemeler göz ile yapılmaktadır. Anatomi dalı kendi içinde ayrılan dalları bulunan bir bilimdir. Örnek verecek olursak hastalık durumunda olan veya bozulmuş organları araştırmak tanıma ve hastalık nedenlerini bulmak gibi çeşitli araştırmaların yapılmasına da anatomide patolojik anatomi dalı denilmektedir. Anatomi incelemeleri her ne kadar gözle yapılsada bazı durumlarda mikroskopda kullanılarak yapılmaktadır. 

Ayrıca anatomi canlı bütün varlıkların yapı taşlarını inceleyen tıp dalıdır. Anatomi tıp alanında eğitim adı altında alınan en önemli derslerden biri olarak öğrencilere sunulan bir derstir. Anatomi insan anatomisi adı altında iki ana dal olarak hayvan ve bitki anatomisi olarak incelenmektedir.

 Tıp dünyasında insanların vücudunda bulunan organların tanınması ve özellikle özelliklerinin ortaya çıkarılması ve biçim, şekil, büyüklük gibi özelliklerinin bulunması ve tanıtılması ve bu bulguların hekimlik uygulamalarında bilimsel olarak uğraşılan tıp alanıdır. Birde anatominin hayvan anatomisi ve bitki anatomisi dışında birde bu anatomilerin alt bölümleri bulunmaktadır. Şimdi sizlere anatominin alt bölümlerinden bahsedelim.

Anatominin Alt Bölümleri Nelerdir

• Patolojik anatomi
• Topografik anatomi
• Mikroskobik anatomi
• Radyolojik anatomi
• Gelişimsel anatomi
• Klinik anatomi
• Karşılaştırmalı anatomi
• Nöroanatomi

Patolojik Anatomi (anatomopatoloji); Hastalıklı olan organları incelemektedir.

Sistematik Anatomi; Vücut yapısını organların bir araya gelmesi ile meydana gelen organ sistemleri düzeyinde ele alan anatomi dalıdır.

Topografik Anatomi; Vücut yapılarını bölge, bölge inceleyen anatominin alt dalıdır. 

Gelişimsel Anatomi; Ebriyoloji

Klinik Anatomi; Vücut yapılarının hastalıklara karşı tanı koyma aşamasındaki rollerini ortaya koyan alt uğraş dalıdır.

Mikroskobik Anatomi; Histoloji

Nöro Anatomi; İnsan Fizyolojisi

Radyolojik Anatomi; Radyografi sonucunda meydana gelen radyogram da organ yapıları ile organlar arası ilişkilerin incelenmesidir.

Karşılaştırmalı Anatomi; Başka canlılar ile insanların vücut yapılarındaki benzer ve farklı tarafları karşılaştırılmalı olarak ele almakta olan ve bunu insan anatomisinin daha iyi anlaşılması için kullanılan anatomi dalıdır. Veteriner hekimlerin eğitiminde kullanılmaktadır. 

1. GENEL ANATOMİ

Giriş

İnsanoğlu yüzyıllardır kendi vücudunu merak etmiştir. Karanlık çağlardan itibaren bu merak araştırma ruhunu tetiklemiş ve Mısır’da mumyalama çağlarından günümüze kadar insan kendi vücuduyla ilgilenmiştir. Bu ilgiyi de temel olarak anatomi bilimi aracılığıyla gidermiştir. Anatominin temelini oluşturan sistematik anatomi önümüzdeki derslerde öğrenilecektir ve gerekli bilgiler verilecektir.

1.1. Anatominin Tanımı, Tarihi ve Latince

Anatomi Nedir?

Canlılar, hücre adı verilen en küçük yapısal birimlerin, çok karmaşık fonksiyonları yerine getirebilecek şekilde bir araya gelmesiyle oluşmuşlardır. Aynı görevdeki hücrelerin kümelenmesi ile dokular farklı dokuların belirli bir işlevi görmek üzere birleşmesiyle de organlar oluşur. Yapısal özellikleri farklı olan organların bir araya gelmesi sonucunda da belirli bir işlevsel bütünlük gösteren sistemler oluşur.

Anatomi vücudun yapısını inceleyen bilim dalıdır. İnsan vücudunun normal şeklini, yapısını, vücudu oluşturan organları ve bu organlar arasındaki ilişkiyi inceler.

Şekil bilim anlamına gelen morfoloji kavramı da canlıların şekilsel olarak incelenmesini belirtir. Bir görüşe göre anatomi terimi morfoloji ile özdeş kabul edilir. Ancak günümüzde oluşumların yalnızca şekilsel değil işlevsel özelliklerinin de önem kazanması, yapılan çalışmalarda hücre içi ögelerin ayrıntılı olarak hatta moleküler düzeyde incelenmesi anatomi biliminin sınırlarını genişletmiştir.

Anatomi terimi Yunanca “ana+tome” kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Ana=içinde,ayrılmış; tome=kesmek anlamı taşımaktadır. Keserek ayırma, parçalama anlamına gelir. Latince kökenli “dissection” anatomi ile aynı anlamda olup dissection günümüzde kadavranın bölgelere ayrılması ve bu bölgelerin kesilerek incelenmesi yöntemini ifade eder.

Asur ve Babil devletlerinde hastalıkların şeytanlar tarafından oluşturulduğuna inanılırdı. Bu devirde hayvanların iç organlarına bakarak geleceği tahmin etmek çok geliştiği için anatomi de paralel olarak ilerledi. En çok saygı duyulan organ, büyüklüğü ve kanlanması nedeniyle karaciğer oldu. Bu nedenle ruh ve aklın merkezi kabul edildi. Bilinen ilk anatomik model kilden yapılmış koyun karaciğeridir.

Anatomiyle ilgili ilk yazılı kayıtlar eski Yunan’da Hippocrates ile başlar. Hippocrates’in kafa kemikleri ile ilgili tanımlamaları günümüzde de geçerlidir. Bu dönemin bir başka hekimi olan Aristotelesde anatomi ile ilgili tanımlamalarda bulunmuştur. İskenderiye tıp okulunun en tanınan kişisi Praksogoras’ın öğrencisi Herofilus zamanında insan anatomisi konusunda büyük ilerleme sağlanmıştır.

Ünlü Yunan hekimi Galen ölü hayvan diseksiyonlarına ağırlık vermiştir. Hayvan diseksiyonları ile elde edilen bilgilerin insanlara olduğu gibi uygulanması tarihsel yanlişlıklara neden olmuştur. Galen’in yanlışlarının en önemlileri karaciğer, safra yolları, üst çenenin ve rahmin anatomisiyle ilgiliydi. Galen’in anatomik oluşumları ve çeşitli hastalıkları tanımladığı eseri Orta Çağ’ın sonuna kadar kullanılmıştır. Galen’in tıptaki uzmanlığının hiçbir zaman mercek altına alınmamasının sebebi insan kadavrası üzerinde diseksiyon yapmanın Hristiyanlarda olduğu kadar Müslümanlarda da yasak olmasıdır.

Skolastik tıp olarak da bilinen Orta Çağ tıbbı Galen’in ortaya koyduğu tıp bilimine sıkı sıkıya bağlanarak bu tıbbı hiçbir zaman sorgulamadı. Bu dönemde tıp hekimlerden çok din adamlarının elindeydi ve Galen’in söylediklerinin dişına çıkılmadı.

Avrupa’da, 9. yy.’da düzenli eğitim veren ilk tıp okulu olarak bilinen Salerno Tıp Okulu kuruldu. Hayvanlar üzerinde incelemeler yapıldı. Dönemin Sicilya Kralı II. Ferdinand, anatomiden geçemeyen öğrenciye “cerrah” unvanı verilmeyeceğini imtihana hazırlanabilmeleri için 1213 yılında her 5 yılda idam edilen birinin kadavrasının çalışma yapmak için öğrencilere verileceğini bildirdi. Böylelikle kadavra diseksiyonu o devir için ileri bir hamle oldu.

Avrupa’da tıbbın bu derece ilerlemesine karşın İslam dini insan cesedi üzerinde değişik işlemlerin yapılmasını uygun görmediğinden Müslümanlar arasında anatomi alanında ilerleme sağlanamadı.

Rönesans devrinde insan anatomisinin tam yapısı belirlendi. İlk anatomist ve modern anatominin kurucusu olarak kabul edilen Andreas Vesalius, Galen zamanından beri değişmeyen anatomi alanında DE HUMANİS CORPORİ FABRİCA’yı yazarak devrim yapmıştır. Vesalius çok sayıda insan ölüsü incelemiş ve insan vücut yapısı üzerinde çalışmıştır. Vesalius, Galen’in yanlışlarını büyük ölçüde düzeltmiş ve kalbin sağ karıncığından sola kanın geçişini sağlayan küçük deliklerin olmadığını göstermiştir.

Vesalius’un öğrencisi olan Fabricus ise Harvey’in öğretmeni olmuştur. Harvey kan dolaşımını ve kalbin işlevini doğru olarak tanımlayan ilk kişidir.

Modern anatomiyle hastalıklı anatomi incelenmeye başlanmış ve hastalıkların nedeni ortaya konulmaya çalışılmıştır. Anatomi cerrahi ile birlikte öğretilmeye başlandı. Cerrahide hekimler için anatominin modern hâle gelmesi en değerli tıbbi araçtı. Ayrıca tıp dinin baskısı altından çıkmaya başladı.

Ülkemizde batılı anlamda tıp öğretim ve eğitimi Tanzimatla başlamış, anatomi ve diseksiyonun gereği ortaya çıkmış ve ilk öncülüğünü de Avusturya’dan getirilen Dr. Bernard yapmıştır. Prof. Dr. Zeki Zeren anatomi terimlerinin Türkçeleştirilmesi konusunda büyük katkılar sağlamıştır. Prof. Dr. Fazıl Noyan bir insan anatomisi atlası hazırlamıştır.

- Anatomi kendi içinde dallara ayrılır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

* Sistematik Anatomi: Organizmayı organ topluluklarından oluşan sistemlere ayırıp, incelemeyi esas tutar. Bu öğretim modelinde bir sistem içindeki organlar ve doku grupları belirli bir sırayla öğretilir.

* Cerrahi Anatomi: Klinik anatominin önemli bir bölümünü oluşturan cerrahi anatomi insan anatomisinin cerrahiyle bağlantılarını inceler.

* Komparatif Anatomi: Çeşitli hayvanları ve hayvanlarla insanlar arasındaki benzer organları kıyaslayarak inceler.

* Yüzeyel Anatomi: Canlı üzerinde organları elle, gözle veya radyolojik, endoskopik yöntemlerle inceleyen daldır.

* Mikroskobik Anatomi: Vücudu oluşturan organlardan özel teknikler ile alınarak boyanan doku örneklerini mikroskop altında inceleyen bilim dalıdır.

* Makroskobik Anatomi: İnsan yapısını gözle görülebilen şekliyle inceleyen anatomi dalıdır. Bu amaçla kullanılan temel eğitim aracı, ilaçlanarak doku özelliklerinin uzun zaman kalıcılığı sağlanan ölü insan vücududur (kadavra). Modeller, yazılı gereçler (kitap, atlas, poster gibi), video görüntüleri ve bilgisayar programlarından da eğitimde geniş ölçüde yararlanılmaktadır. Bilgisayarlı eğitim, bazı eğitim kurumlarında kadavranın yanında en yaygın kullanılan yöntem hâlini almıştır. Üç boyutlu görüntülerin elde edilmesi bilgisayarlı eğitimin önemli bir avantajıdır.

* Embriyolojik Anatomi: Dişi ve erkek eşey hücrelerinin birleşmesi ile şekillenen zigotun oluşumundan doğuma kadar olan dönemi incelemeyi temel alır.

* Patolojik Anatomi: Normal olmayan durumlarda insan anatomisinde meydana gelen değişimleri inceler.

* Normal Anatomi: Sağlıklı bir insanın vücut anatomisini inceler.

* Fonksiyonel Anatomi: İnsanoğlundaki hareketlerin anatomik ilişkilerini inceler.

1.2. Anatomik Duruş, Düzlem ve Eksenler

Anatomik Duruş (Situs)

İnsan vücudu ile ilgili tüm tanımlamalar belirli sabit bir pozisyonda duran insan üzerinde yapılır. Bu pozisyona anatomik duruş denir.

Anatomik duruşta;

-Karşımızdaki kişi ayakta dik durur, yüzü bize dönük olur.

-Gövdesi dik, ekstremiteleri aşağı doğru sarkık olur.

-Avuç içleri ve ayakları öne bakar.

Situs, organların belirli noktalarının tanımlanmasında önem taşır.

Anatomik Düzlemler (Planum)

Vücuttaki yapıları incelemek ve yerlerini tanımlayabilmek için kullanılan düzlemler şunlardır:

*Median düzlem (Planum medianum)

Vücudun tam ortasından geçerek vücudu sağ ve sol olarak iki eşit parçaya ayıran düzlemdir.

*Sagittal düzlem (Planum sagittale)

Planum medianuma paralel olan düzlemdir.

*Planum frontale (Ön (Frontal) düzlem, Planum coronale)

Yukarıdan aşağıya ve alına parelel olarak geçen düzlemdir. Vücudu eşit olmayan ön ve arka bölümlere ayırır.

*Planum horizontale (Yatay (horizontal) düzlem, Planum transversum)

Yere paralel olarak geçen düzlemdir. Bu düzlem vücudu üst ve alt parçalara ayırır.

Anatomik Eksenler (Axis)

*Axis verticalis

Yukarıdan aşağıya yani baştan ayaklara doğru dik olarak inen eksendir. Yer ile 90 derece açı oluşturur.

*Axis sagittalis

Yere parelel olarak önden arkaya ya da arkadan öne geçen eksendir.

*Axis transversalis

Yere paralel olarak sağdan sola ya da soldan sağa geçen eksendir.

1.3. Vücut Bölgeleri

•Regio capitis: Baş bölgesi

•Regio facialis: Yüz bölgesi

•Regio pectoralis: Pektoral bölge, göğüs ön yüz bölgesi.

•Regio abdominalis: Karın bölgesi. Daha çok karın ön duvar bölgesi anlaşılır.

•Regio epigastrica: Epigastrik bölge, karın boşluğunun en üst kısmı.(Göğüs kemiğinin alt kısmıdır.)

•Regio hypogastrica: Hipogastrik bölge, göbeğin alt kısmı.

•Regio hypochondriaca: Hipokondrik bölge, karının sağ ve sol yanlarındaki kısım.

•Regio umbilicalis: Umblikal bölge, göbek bölgesi

•Regio pubica: Pubik bölge, çatı kemiğinin üstündeki kısım.

•Regio inguinalis: İnguinal bölge, kasık bölgesi

•Regio perinealis: Perinal bölge

•Regio dorsalis: Karın ve göğüs boşluklarının arka duvar bölgesi

•Regio glutealis: Gluteal bölge, kalça bölgesi

•Regio deltoidea: Omuz bölgesi

•Canalis inguinalis: Kasık kanalı, inguinal kanal

•Thorax: Göğüs boşluğu

•Abdomen: Karın boşluğu

•Axilla: Koltuk altı çukurluğu

•Brachium: Kol

•Antebrachium: Ön kol

•Cubitus: Dirsek

•Olecranon, ancon: Dirsek

•Fossa cubiti: Dirsek ekleminin önündeki sığ çukurluk

•Manus: El

•Carpus: El bileği

•Metacarpus: El taraği

•Digitus: Parmak

•Dactylus: Parmak

•Pelvis: İki kalça kemiği ile sağrı arasındaki boşluk. Karın boşluğunun devamıdır

•Femur: Uyluk

•Femoral bölge, kalça ile diz arasındaki kısım

•Genus: Diz

•Fossa poplitea: Diz ardı çukurluğu

•Crus: Bacak

•Pes, pedis: Ayak

•Podos: Ayak

•Tarsus: Ayak bileği

•Metatarsus: Ayak tarağı

1.4. Genel Anatomik Terimler

Her bilim dalında olduğu gibi anatominin de kendine özgü birtakım terimleri vardır. Bunlar, yüzlerce yıldır kullanılan, çoğunluğu Latince (L ) ve az bir bölümü de eski Yunanca (Grekçe-GR) kökenli olan terimlerdir. Bu terimler her ülkede tıp eğitimi veren kurumlarda anadildeki karşılıkları ile birlikte öğretilir. Anatomik terimler belirli vücut bölgelerinin tanımlanmasını sağlayan kesin anlamlı sözcüklerdir. Anatomi öğreniminde terimlerin işaret ettiği oluşumlar kadar Türkçedeki karşılıklarının da öğrenilmesi gereklidir.

Latince, tıp eğitiminde edebî metinlerde geniş kullanım alanına sahip bir dil olmasına rağmen günümüzde yaşayan bir dil değildir. Yirminci yüzyılın ortalarına kadar Katolik Kilisesi’nin resmi dili olarak kullanılmiştır. 26 harften oluşan yazıldığı gibi okunan fonetik bir dildir. Latince harflerin okunuşu büyük oranda Türkçe’dekilere benzer. Sessiz harfler –e seslidir. Latince terimlerin yazılma ve okunma kurallarının daha iyi anlaşılması için tıp terminolojisi ders notlarından yararlanılması gereklidir.

Türkiye’de anatomik oluşumların isimlendirilmesinde 19. yüzyıl sonlarına kadar Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmıştır. Bu dönemde tıbbi eğitim dili olarak Fransızca kullanılmış, dünyada yaşanan gelişmeler ışığında Latince terminoloji giderek yerleşmiştir. Latince terimlerin karşılığı olarak Osmanlıca yerine Türkçenin kullanılması ancak cumhuriyet döneminde gerçekleşmiştir.

•Anterior: Ön

•Posterior: Arka

•Superior: Üst

•İnferior: Alt

•Dexter (Dextra) : Sağ

•Sinister (Sinistra) : Sol apicalis: Tepe

•Basilaris: Taban

•Centralis: Merkez

•Periferalis: Uzak

•İnternus: İç

•Externus: Diş

•Proximal: Merkeze yakın

•Distal: Merkezden Uzak

•Vertical: Dikey

•Horizontal: Yatay

•Superficialis: Yüzeyel

•Profundalis: Derin

•Ventralis: Ön, önde

•Dorsalis: Arka, arkada

•Medialis: İç yan

•Lateralis: Dış yan

•Medianus: Tam ortada bulunan

•İntermedius: İki şeyin ortasında

•Arteria: Atardamar

•Vena: Toplardamar

•Musculus: Kas

•Nervus: Sinir

•Canalis: Kanal

•Corpus: Gövde

•Foramen: Delik

•Fossa: Çukur

•Fovea: Sığ çukur

•Processus: Çıkıntı

•Sulcus: Oluk

•Magnus: Büyük

•Major: Daha büyük

•Maximus: En büyük

•Parvus: Küçük

•Minor: Daha küçük

•Minimus: En küçük

•Longus: Uzun

•Longior: Daha uzun

•Longissimus: En uzun

Uygulamalar

Anatomi çeşitleri

* Sistematik Anatomi: Organizmayı organ topluluklarından oluşan sistemlere ayırıp, incelemeyi esas tutar. Bu öğretim modelinde bir sistem içindeki organlar ve doku grupları belirli bir sırayla öğretililir.

* Cerrahi Anatomi: Klinik anatominin önemli bir bölümünü oluşturan cerrahi anatomi insan anatomisinin cerrahiyle bağlantılarını inceler.

* Komparatif Anatomi: Çeşitli hayvanları ve hayvanlarla insanlar arasındaki benzer organları kıyaslayarak inceler.

* Yüzeyel Anatomi: Canlı üzerindeki organları elle, gözle veya radyolojik, endoskopik yöntemlerle inceleyen daldır

* Mikroskobik Anatomi: Vücudu oluşturan organlardan özel teknikler ile alınarak boyanan doku örneklerini mikroskop altında inceleyen bilim dalıdır.

* Makroskobik Anatomi: İnsan yapısını gözle görülebilen şekliyle inceleyen anatomi dalıdır. Bu amaçla kullanılan temel eğitim aracı, ilaçlanarak doku özelliklerinin uzun zaman kalıcılığı sağlanan ölü insan vücududur (kadavra) . Modeller, yazılı gereçler (kitap, atlas, poster gibi), video görüntüleri ve bilgisayar programlarından da eğitimde geniş ölçüde yararlanılmaktadır. Bilgisayarlı eğitim, bazı eğitim kurumlarında kadavranın yanında en yaygın kullanılan yöntem halini almıştır. Üç boyutlu görüntülerin elde edilmesi önemli bir avantajıdır.

* Embriyolojik Anatomi: Dişi ve erkek eşey hücrelerinin birleşmesi ile şekillenen zigot oluşumundan doğuma kadar olan dönemi incelemeyi temel alır.

* Patolojik Anatomi: Normal olmayan durumlarda insan anatomisindeki değişimleri inceler.

* Normal Anatomi: Sağlıklı bir insanın vücut anatomisinin inceler.

* Fonksiyonel Anatomi: İnsanoğlundaki hareketlerin anatomik ilişkilerini inceler.

Anatomik duruş, düzlem ve eksenler

Anatomik Duruş (Situs)

İnsan vücudu ile ilgili yapılan tüm tanımlamalar belirli sabit bir pozisyonda duran insan üzerinde yapılır. Bu pozisyona anatomik duruş denir.

Anatomik duruş da;

-Karşımızda ayakta dik duran, yüzü bize dönük olan,

-Gövdesi dik, ekstremiteleri aşağı doğru sarkık,

-Avuç içleri ve ayakları öne bakar.

Situs, organların, belirli noktaların tanımlanmasında önem taşır

Anatomik Düzlemler (Planum)

Vücuttaki yapıları incelemek ve yerlerini tanımlayabilmek için kullanılan düzlemler.

*Median düzlem (Planum medianum)

Vücudun tam ortasından geçerek vücudu sağ ve sol olarak iki eşit parçaya ayıran düzlemdir.

*Sagittal düzlem (Planum sagittale)

Planum medianuma paralel olan düzlemdir.

*Planum frontale (Frontal düzlem, Planum coronale)

Yukarıdan aşağıya ve alına parelel olarak geçen düzlemdir. Vücudu eşit olmayan ön ve arka bölümlere böler.

*Planum horizontale (Horizontal düzlem, Planum transversum)

Yere paralel olarak geçen düzlemdir. Bu düzlem vücudu üst ve alt parçalara ayırır.

Anatomik Eksenler (Axis)

*Axis verticalis

Yukarıdan aşağıya yani baştan ayaklara doğru inen, yere dik eksendir. Yere 90 derece ile iner.

*Axis sagittalis

Yere parelel olarak önden arkaya ya da arkadan öne geçen eksendir.

*Axis transversalis

Yere paralel olarak sağdan sola ya da soldan sağa geçen eksendir.

Uygulama Soruları

1.Anatomik duruş hakkında bilgi veriniz.

2.Anatomi çeşitlerini kısaca açıklayınız.

Bölüm Özeti

Bölümde Anatominin tanımı yapılmış, tarihî gelişimi hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca anatomide kullanılan Latince terimler üzerinde durulmuştur. Anatomik duruş, düzlem ve eksenler anlatılmış ve tıbbi terminoji konusunda bilgilendirme yapılmıştır.